Το ζήτημα της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων

Αρχικά, θα ήθελα να ορίσω το τι σημαίνει ο όρος «ισότητα», ώστε έπειτα εύκολα να κατανοήσουμε αν μπορεί, τελικά, αυτή να υπάρξει ή όχι. Η «ισότητα» , λοιπόν,  στον καθημερινό μας λόγο αναφέρεται στην ιδέα της ίσης μεταχείρισης των ατόμων. Σήμερα, εν μέσω κρίσης -οικονομικής, πολιτικής, ηθικής, πνευματικής και κοινωνικής-  περισσότερο από ποτέ μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η έννοια της ισότητας μεταξύ όλων των ανθρώπων δεν υφίσταται.

Ισότητα θα μπορούσε να υπάρξει μόνο στα πλαίσια της θρησκείας μας, μιας και ο Χριστιανισμός  είναι μια θρησκεία που πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι επειδή έτσι τους έπλασε ο Θεός. Η απόλυτη ισότητα, όμως, δεν είναι εφικτή, εξαιτίας των ανισοτήτων που οφείλονται στην κοινωνική τάξη, τη θέση, τη δύναμη και την εξουσία που δεν μπορούν να εξαλειφθούν εντελώς. Ωστόσο, αναρωτιέμαι και κατά πόσο θα ήταν επιθυμητή μια τέτοια ομοιογένεια και ισότητα μεταξύ των ανθρώπων, αφού θα ερχόταν σε σύγκρουση με άλλες αξίες, όπως εκείνες της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου και της ατομικής ελευθερίας να πράττει εκείνα που θέλει και να είναι αυτός που επιθυμεί να είναι. Σ’ αυτό το σημείο θέλω να τονίσω ότι κανένας από εμάς δεν είναι απόλυτα ελεύθερος να πράττει ό, τι θέλει σε μια οργανωμένη κοινωνία γιατί τότε θα επικρατούσε η αναρχία. Να κάτι, λοιπόν, απέναντι στο οποίο είμαστε όλοι μας ίσοι: την υποχρέωση μας να τηρούμε τους νόμους της κοινωνίας μας. Από αυτό δεν θα πρέπει να εξαιρείται κάποιος επειδή είναι πλούσιος, μορφωμένος ή πολιτικός. Αυτή είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα στα πλαίσια της δικής μας κοινωνίας. Ωστόσο, θεωρώ πως θα έπρεπε να επανέλθει στο προσκήνιο μια συζήτηση του κατά πόσο αυτό ισχύει τελικά σήμερα, μιας και οι ποικίλες πολιτικές ιδεολογίες που επικρατούν στο τρέχον πολιτικό σκηνικό της χώρας, θέτουν υπό αμφισβήτηση αυτό το μέχρι πρότινος δεδομένο.

Επίσης, όταν μιλάμε για ισότητα, θα πρέπει να προσδιορίζουμε σε ποια χώρα αναφερόμαστε. Κάθε χώρα έχει τον δικό της πολιτισμό, τους δικούς της νόμους, τη δική της κουλτούρα. Έτσι, όλα τα παρακάτω είναι εκείνα που ισχύουν στην ελληνική κοινωνία, και ίσως και σε κάποιες άλλες της Ευρώπης, και όχι σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Κοινωνική ανισότητα

«Όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν ελεύθεροι και ίσοι όσον αφορά την αξιοπρέπεια και τα δικαιώµατά τους. Είναι προικισμένοι µε λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους µε πνεύµα αδελφοσύνης», όπως αναφέρει το πρώτο ανθρώπινο δικαίωμα στην Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Όχι, δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίσοι κοινωνικά. Δεν γεννιόμαστε όλοι ίσοι, διότι το πολιτικό σύστημα κάθε εποχής δημιουργεί και διαιωνίζει με τους εγγενείς μηχανισμούς του την ανισότητα των ανθρώπων. Οι άνθρωποι γεννιόμαστε άνισοι μεταξύ μας και πεθαίνουμε άνισοι στις διαστρωματωμένες κοινωνίες που ζούμε. Και δεν φταίει, αποκλειστικά, ο καπιταλισμός για την αναπαραγωγή της κοινωνικής ανισότητας, διότι η διαστρωμάτωση των κοινωνιών –ο διαχωρισμός των μελών κάθε κοινωνίας σε βασιλείς και υποτελείς, σε αφεντικά και δούλους, σε γαιοκτήμονες και άκληρους, σε προνομιούχους και περιθωριακούς– ανάγεται σε περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας που προηγήθηκαν του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός απλά εδραίωσε την κοινωνική ανισότητα και την αναπαράγει σε όλα τα μήκη και πλάτη του σύγχρονου κόσμου. Η παγκοσμιοποίηση σίγουρα διευρύνει την κοινωνική ανισότητα και το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών κρατών, πλουσίων και φτωχών πολιτών στο εσωτερικό μιας κοινωνίας.

Έχουμε αποδώσει μεγάλη αξία στην κοινωνική ισότητα. Είναι τόσο μεγάλη που η ιδανική άποψη που έχουμε για την κουλτούρα μας είναι διαφορετική από την πραγματική μας κουλτούρα. Πιστεύουμε, δηλαδή,  ότι υπάρχει περισσότερη ισότητα απ’ ότι όντως υπάρχει. Στην κοινωνία σήμερα οι άνθρωποι είναι άνισοι ως προς τον πλούτο, το κύρος και τη δύναμη. Και αυτή είναι μια κατάσταση που δεν μπορούμε να την παραβλέψουμε, υποκρινόμενοι πως όλοι είμαστε ίσοι μεταξύ μας. Δεν υπήρξαμε και δεν θα υπάρξουμε ποτέ ίσοι.

Φυλετική ανισότητα

Ούτε όλες οι χώρες του κόσμου μεταξύ τους είναι ίσες. Η ιδέα της παγκόσμιας διαστρωμάτωσης αναφέρεται σ’ αυτή την ανισότητα που υφίσταται μεταξύ των χωρών. Έχουμε μία ποικιλία πλούσιων και φτωχών χωρών, αλλά η διαστρωμάτωση σημαίνει πολλά παραπάνω από το σχετικό κατά κεφαλή εισόδημα. Οι σχέσεις μεταξύ χωρών εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το που κατατάσσονται στην κλίμακα της διαστρωμάτωσης. Αυτές οι σχέσεις είναι κυρίως οικονομικές, αλλά και πολιτικές.

Εμείς οι ίδιοι έχουμε κατασκευάσει τις φυλές: Λευκοί, Ασιάτες, Νέγροι κ.ά. Σαν άνθρωποι- βιολογικά όντα- γεννηθήκαμε ίσοι μεταξύ μας. Γεννηθήκαμε όλοι άνθρωποι. Αυτή η κοινωνική κατασκευή της φυλετικής διάκρισης μεταξύ μας, είναι εκείνη που έφερε την κοινωνική ανισότητα. Αυτή η κατασκευή είναι που καθιστά τον Αμερικάνο και τον Αφρικανό άνισους. Και δεν είναι μόνο θέμα χρώματος. Αυτή η κοινωνική κατασκευή περιλαμβάνει κι άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως είναι ο πλούτος, η μόρφωση, το κύρος και η δύναμη, όπως ανέφερα παραπάνω.

Η «μάχη» των δυο φύλων

Τα δυο φύλα δεν θα μπορέσουν ποτέ να είναι απόλυτα ίσα μεταξύ τους, αν και ο ρόλος της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει με τα χρόνια και σήμερα η γυναίκα προβάλλει με όλο και περισσότερες αξιώσεις στο προσκήνιο του κοινωνικού γίγνεσθαι. Παρόλο που η ισότητα των δύο φύλων έχει κατοχυρωθεί νομικά σε όλα τα δυτικά κράτη, στην πράξη το γυναικείο φύλο βρίσκεται ακόμα σε σχετικά μειονεκτικότερη θέση. Ακόμα και σε φαινομενικά δημοκρατικές και φιλελεύθερες κοινωνίες οι γυναίκες δυστυχώς συχνά αντιμετωπίζουν επιπλέον προβλήματα από ότι οι άντρες.

Η ανισότητα των φύλων ήταν πάντοτε κάτι το δεδομένο σ’ όλες τις κοινωνίες. Είναι γνωστό για παράδειγμα ότι στην Αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες όχι μόνο δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά ζούσαν κυριολεκτικά μέσα στο σπίτι χωρίς μεγάλη συμμετοχή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα. Σιγά-σιγά κατοχυρώθηκε, μαζί με τις άλλες εξελίξεις της εποχής, και το δικαίωμα ψήφου, και τελικά σήμερα τα δύο φύλα απέκτησαν, νομικά τουλάχιστον, την πλήρη ισότητα. Τα παραπάνω βέβαια ισχύουν μόνο για τα δυτικά κράτη, αφού ακόμα σε πολλές τριτοκοσμικές ή μουσουλμανικές χώρες η κατάσταση της γυναίκας παραμένει τραγική.

Στον τομέα της εργασίας δεν έχουμε ιδιαίτερες διακρίσεις, ούτε πλέον παρατηρείται σημαντική διαφορά στις οικονομικές αποδοχές των δύο φύλων. Εντούτοις κι εδώ θα συναντήσουμε πολύ περισσότερους άντρες σε υψηλότερες θέσεις. Σοβαρότερες διακρίσεις ωστόσο υπάρχουν στον ιδιωτικό τομέα, όπου οι εργοδότες προτιμούν άγαμες ή άτεκνες γυναίκες για να αποφύγουν τη «σπατάλη» εργάσιμου χρόνου από άδειες που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και την ανατροφή του παιδιού.

Σήμερα, η πάλη της γυναίκας για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, φαίνεται, όμως, να έχει επιτύχει με αποτέλεσμα η γυναίκα να έχει σπάσει τους φραγμούς οι οποίοι ξεκινούσαν μέσα από την ίδια της την οικογένειά. Το σκεπτικό ότι τα διπλώματα είναι για τους άντρες, γιατί οι γυναίκες, αργά ή γρήγορα, θα παντρευτούν και η θέση τους είναι στο σπίτι, να μαγειρεύουν και να αναθρέφουν παιδιά, εκτοπίστηκε από την ίδια την κοινωνία. Η ανάγκη να συνεισφέρει η γυναίκα στα οικονομικά της οικογένειας, ώστε να επιτευχθεί η ποθητή οικονομική και κοινωνική ανέλιξη, έσπρωξε, αναγκαστικά τη γυναίκα στον εργασιακό χώρο.

Ισότητα, ίσα δικαιώματα, ανθρώπινα δικαιώματα είναι όλα έννοιες που είναι δύσκολο να ερμηνευθούν αλλά και να εφαρμοσθούν. Στα πολυσύνθετα συστήματα των σύγχρονων κοινωνιών, μια κατάσταση πλήρους κοινωνικής ισότητας είναι δύσκολο να επιτευχθεί, εξαιτίας πολλών και ποικίλων παραγόντων, όπως η οικονομία, η μετανάστευση, η εξωτερική πολιτική, η εθνική πολιτική, ο ανταγωνισμός για δύναμη και εξουσία κ.ά.  Αφού, όμως, είναι κατά κάποιο τρόπο ανέφικτο να υπάρξει η ισότητα, ας προσπαθήσουμε να υπάρξει η ενότητα. Να είμαστε, δηλαδή, ενωμένοι μεταξύ μας, ακόμα κι αν είμαστε άνισοι.